‘Zo, morgen eindelijk lekker naar Curaçao.‘ De jongeman tegenover me produceert een vermoeide glimlach. Het doet bijna pijn aan mijn ogen. Hij gaat een week in de zon liggen en zal zich erna niet beter voelen. Zijn chronische spanning, emotionele vervlakking, zelf ondermijnende patronen en drukke kinderen gaan mee. In een visioen zie ik hem jongleren met koffers, een brullende baby en een ontevreden vrouw. Niemand lust het eten aan het buffet en ze komen niet weg van zwembad en speeltuin.

‘Wat heerlijk voor je’, zeg ik zo oprecht mogelijk. Het is de enige vorm van incongruentie die ik mijzelf toesta. Of sterker nog: ik dwing mezelf ertoe. Ik wil mijn eigen normen niet opleggen. Wat ik van binnen voel, is nu niet relevant. Zelf vlieg ik bewust niet. De CO2 uitstoot van kerosine is enorm. Voor een weekje naar de andere kant van de wereld vliegen om op een strand te liggen, is voor mij onbegrijpelijk. Maar de jonge vader tegenover me houdt zichzelf met moeite staande. Hij is grootgebracht door een theatrale, infantiele moeder en een alcoholische vader. De hysterische buien van moeder hebben hem doen imploderen tot een verstild individu. Hij heeft geen ruimte om zich met het milieu bezig te houden. Hij is allang blij als het hem lukt zijn hyper-emotionele peuter te kalmeren. Stukje bij beetje leert hij omgaan met emoties. Het kost hem nog altijd moeite bij zichzelf te blijven in relaties. 

Piramide in notendop

Hij is niet de enige. Als psychotherapeut krijg ik een unieke inkijk in de binnenwereld van mijn cliënten en ik moet u zeggen: vele houden zich niet bezig met de klimaatproblemen die op ons afkomen. Zij ploeteren voort. Ze worstelen met pijn uit het verleden, en oefenen met betere zelfzorg. Zij doen wat ze kunnen om hun eigen kinderen niet te beschadigen. Als er al wat alarmerende informatie doorsijpelt, schuiven ze dat op de lange baan. Zo’n vaart zal het niet lopen. Zij proberen te genieten. Daar ligt het verschil: mijn leven ís al prettig. Ik geniet van mijn werk, heb lieve mensen om me heen en een fijn huis. Alsof Maslow zijn punt wil maken. Wie worstelt om zich veilig te voelen, om grip te krijgen en om gezonde hechtingrelaties te creëren, is niet bezig met ethiek, of idealisme. Nog even zijn piramide in een notendop: op de eerste trede draait het om fysiologische behoeften. Hieronder vallen onder meer behoefte aan slaap, voedsel, drinken, seks en het uitscheiden van ontlasting. 

In het tweede vlak gaat het over veiligheid en zekerheid: huisvesting, werk en onderdeel uitmaken van een gemeenschap. Nog een stapje hoger draait het om sociaal contact, behoefte aan vriendschap en liefde. De volgende, vierde trede is de focus van veel therapieën: behoefte aan waardering, erkenning en zelfrespect. Daarna komt nog de laag met persoonlijke groei en ontwikkeling. En, als dát is gelukt, is er helemaal bovenin ruimte voor idealen en zingeving. Daar zit ik dus kennelijk. Ik voel me wél verantwoordelijk voor de aarde en wil niet toegeven aan passiviteit. Tegelijkertijd wil ik niet oordelen over anderen. Dat is immers geen passende eigenschap bovenin die piramide. Ik wil verdraagzaam en tolerant zijn. Ik zie mensen kilo’s vlees weg gourmetten, de buitenlucht verwarmen met heaters, bergen plastic kopen en ik zwijg. Ik wil hun feestje niet bederven.

Duurzame keuze

Dat is best pittig want ik leef met deze mensen op dezelfde kwetsbare planeet in het midden in de donkere ruimte. De alarmerende cijfers over opwarming en de effecten hiervan die steeds sneller op ons afkomen, voelen bedreigend: bosbranden, modderstromen en vernietigende hitte. Natuurlijk ben ik ook dol op reizen, prullaria, barbecue en buiten zitten, maar ik zit met mijn footprint. Toen ik vorige week het plastic velletje van de kaaswikkel voorzichtig van de papieren bovenlaag stond te priegelen, viel er plots een kwartje. Ik krijg ruzie met een dierbare vriendin omdat die voor een week naar India vliegt. Ik word boos op de oude vrouw in de supermarkt die tóch kiest voor appels uit Nieuw-Zeeland, terwijl ze net mijn advies had gevraagd (echt!) en ik erop wees dat appels uit de regio een meer duurzame keuze zijn. Ik draag voor het vijfde jaar dezelfde winterjas. 

Oei, ik zit helemaal niet meer in het topje van de piramide, maar ben naar de tweede laag gedonderd. Angst en onrust duwen mij naar beneden. Er is al een naam voor bedacht: eco anxiety, oftewel klimaatstress en -depressie. Ik ben niet de enige, een groeiend aantal mensen worstelt ermee. Goddank ben ik nogal een fanatieke levensgenieter en blijf ik stug leuke dingen doen, maar trekken-van heb ik zeker. 

Klimaat in therapie

Hoe kan het eigenlijk dat de een klimaatangst ontwikkelt en de ander klimaatontkenning? Hier helpt een kleine zelfanalyse. Mijn vader was een bevlogen, idealistische man die me liefdevol heeft gedrild om plicht en verantwoordelijkheid te nemen. Mijn zorgelijke moeder ziet nogal wat gevaren op haar pad. Et voilà: een angstige actievoerder. De Apocalyps komt eraan (moeder) en ik ga niet zitten toekijken hoe mijn wereld wordt vernietigd (vader). Best logisch hoor psychologie.

Als je bent grootgebracht met een wereldbeeld van ‘ieder voor zich, je redt je gat maar’ is het klimaat niet jouw taak. Gooi daar een snufje ‘zij in Den Haag zijn zakkenvullers’ bij en ‘de media is een linkse hobby’ en je hebt klimaatontkenning. Dan groei je op met wantrouwen in overheid en nieuwsprogramma’s. Ook dat is heel goed te begrijpen. Daarom kan ik mij als psychotherapeut prima voor hen inzetten.  

Wat te doen met eco-anxiety? Er is nog geen evidence based therapie. Exposure lijkt me geen goed plan. Een weekje geen nieuws over het klimaat doet mij goed. Om het machteloze gevoel te bestrijden, loop ik in november mee in de klimaatmars in Amsterdam. Om mij heen zingende mensen met dezelfde zorgen, die zichzelf dezelfde leefregels opleggen. Dat geeft troost en hoop. Greta Thunberg kan wel zeggen: ‘Bla bla bla ik hoef jullie hoop niet. Ik wil dat jullie keihard in paniek schieten’, maar ik heb wél behoefte aan hoop. En die is er ook. Mensen eten steeds minder vlees. De opbrengst van Het Glazen Huis van radio 3FM serious request 2021 is voor milieudefensie. Ik zie overal zonnepanelen en tweedehandskleding is populair. Ik heb een abonnement genomen op het tijdschrift Kijk, boordevol nieuws over baanbrekende schonere technologieën. Daar word ik blij van.

Langzaam voel ik me weer stijgen in de piramide van Maslow. Mijn kinderen leer ik genieten van het leven, mét respect voor onze leefwereld. Aankomende zomervakantie gaan we met de trein naar Nice. Zin in. Bijdragen aan de oplossing maakt mij gelukkiger dan ontkennen. Aan het einde van de therapie komt de jonge vader met een bosje bloemen gewikkeld in een enorme berg cellofaan. Ik dank hem hartelijk en die avond stop ik met een warme glimlach het plastic in de pmd-container.