Preventie is te veel gericht op bijsturen van slechte gewoonten

Miljoenen geeft de overheid uit om de almaar stijgende zorgkosten naar beneden te krijgen. Verzekeraars en gemeenten werken samen om dichtbij en laagdrempelig te werken. Maar het stimuleren van afvallen, stoppen met roken en meer bewegen, blijkt niet mee te vallen. De resultaten van het preventieakkoord zijn teleurstellend. Hoe kan dat toch? Wie wil er nu kreunend en steunend door het leven?

Er ligt een simpele oorzaak onder het falen van de vele initiatieven: ze komen te laat. De schade zit er al. Als je diep van binnen het gevoel hebt dat je bent mislukt en dat niemand op je zit te wachten, dat andere mensen gewoon blijer en gelukkiger zijn, dan gaat zo’n programma niet werken. De overtuiging dat je het kan, is een cruciaal ingrediënt bij afkicken. Het vergt zelfliefde om te veranderen.

Het fundament

Waar haal je dat? In het gezin ontstaan de zieke patronen die leiden tot overgewicht, roken, drank- en drugsgebruik. Een gezond gezin produceert sympathieke mensen die meer kansen krijgen op een prettig bestaan. In pakweg de eerste achttien jaar van een mensenleven gebeurt er veel. Daarin ontwikkel je als individu de basis voor de rest van je leven. Voordat je zelf ontdekt wie je bent, is het fundament al gelegd.

Als je door een oververmoeide moeder steeds wordt afgekapt of weggestuurd, ontwikkel je het idee dat je er beter niet had kunnen zijn. Als je ouders niet goed met emoties om weten te gaan, zet je alles op slot. Als je wordt uitgelachen als je laat zien wat je kunt, vormt zich een diepe schaamte die een rem is voor het leven. Je bent lelijk en dom dus het maakt niet uit. Je best doen, heeft geen zin.

Normen en waarden

In het gezin leer je omgaan met emoties en gedachten. Je ontwikkelt een houding ten opzichte van jezelf, de wereld en de mensen daarin. Je krijgt een visie op kwesties, normen en waarden. Als je mazzel hebt, leer je van jezelf houden, plezier maken en relativeren. Hier moet je het leven mee door. Preventieprogramma’s moeten het doen met deze bodem. Op een drassige bodem kan je niet bouwen.

Veel initiatieven van verzekeraars en gemeenten zijn dus in feite niet gericht op preventie maar op herstel. De schade is al ingesleten. Daar verandering in brengen, is een heel ander vak. Dat is mijn vak. Dat vergt engelengeduld en kost jaren. De GGZ loopt vast. Er staan vele mensen op de wachtlijst die we nooit zouden zien in de spreekkamer als er in het gezin meer structuur en toewijding was geweest. Het ombuigen van oude patronen kost jaren psychotherapie. Kosten die zijn te voorkomen.

Patronen

Kinderen lopen deuken op door onmacht, niet door onwil. De meeste ouders bedoelen het niet slecht. Ze doen wat ze kunnen en wat ze weten. Daar zitten de kansen voor preventie. Niet iedereen weet wat een kind nodig heeft om goed op te groeien. Samen herstellen mijn collega’s en ik wat we kunnen. We buigen patronen om en de cliënt leert dat hij mag zijn wie hij is. Dit is een ploetertocht vol verdriet, pijn, schaamte en angst. Deze ellende kunnen we met preventie voorkomen.

Als ras-optimist denk ik dat het makkelijker is dan we denken. Ik zie in mijn sessies hoe kleine veranderingen, grote impact hebben. Een vermoeide vader die gek werd van zijn extraverte peuter leerde dat decibellen verminderen, als je eerst erkenning geeft in plaats van straf. Kleine moeite, groot verschil, Nu zegt hij eerst: ‘oh wat naar dat je pijn hebt’. Hij leerde de boosheid van zijn kleine meid begrijpen. ‘Dat was ook wel een hele mooie pop die je niet mag hebben. Ik snap dat je boos bent.’

Kwetsbare jaren

Emoties mogen er zijn. Daar moet je niet mee in discussie. Geef erkenning, geruststelling, troost, aandacht en liefde. Als de kalmte terugkeert, kan je pas gaan opvoeden. Allemaal nieuwe kennis voor deze jonge vader (die zelf een borderliner als moeder had). Een goede ouder zijn, vergt nogal wat in ons drukke bestaan. Het is ongelofelijk akelig om te bedenken wat er allemaal mis kan gaan in deze kwetsbare jaren. We doen allemaal maar wat. Ineens heb je zo’n wurm die totaal afhankelijk van je is. Het is eigenlijk idioot dat daar niet meer aandacht en erkenning voor komt.

Hoe kom je achter de voordeur? Door inzichten te verspreiden via voorlichtingscampagnes, huis-aan-huisfolders en aandacht in de media. Het idee dat jij het leven van je kind mede bepaalt door het gezin dat je opbouwt, moet algemene kennis zijn. Maak dit bespreekbaar op scholen, in buurthuizen en consultatiebureaus. Verspreid huis aan huis uitnodigingen voor gezinsopbouw-avonden zodat buurvrouwen samengaan. Er moet ten alle tijden laagdrempelige opvoedondersteuning voor handen zijn. Kortom: het moet normaal zijn dat je begeleiding zoekt in die eerste precaire jaren.

Bespreekbaar maken

Het lijkt mij goed dat we vooral ook het inzicht verspreiden dat een gezin starten een serieuze stap is die een goede voorbereiding vereist. Het begint al met een goede partner kiezen. Verliefdheid en lust zijn leuk, maar leveren niet altijd een stabiele basis. Koppie erbij houden dus. Dit klinkt oubollig. Nou en? Laat mensen het overheid-spotje maar belachelijk maken. Het blijft toch hangen. Als een klein meisje met een betraand koppie zegt: ‘mijn pappie houdt niet van mama’, komt dit wel binnen. Kinderen lijden onder de slechte relatie van hun ouders. Zij voelen dat. Het is onveilig.

Als we in de komende decennia partnerkeuze, gezinsopbouw en omgaan met emoties bespreekbaar maken, kan er echt veel veranderen. Je voorkomt psychische, sociale en medische ellende en dat zal zich uitbetalen in kostendaling van de zorg. Ik maak me geen illusies: de meest ernstige multi-problemgezinnen zal je niet bereiken. Er zullen altijd mensen zijn die in de armoede-ziekte-fuik belanden door het gezinsklimaat waarin ze moeten opgroeien. Dit is een kleine groep. Laten we ons concentreren op de schade die we met aandacht, begeleiding en erkenning kunnen voorkomen.